درباره‌ی اکوسیستم استارتاپی ترکیه چه می‌دانید؟

کارآفرینی یکی از منابع مهم ایجاد شغل، نوآوری و توسعه اقتصادی پایدار در جوامع مختلف است. بنابراین درک این مساله که چرا در سال‌های اخیر کشورهای مختلف توجه ویژه‌ای به ایجاد اکوسیستم کارآفرینی موفق داشته‌اند چندان کار سختی نیست. ترکیه، به عنوان کشوری که در چند دهه‌ی گذشته پیشرفت‌های اقتصادی قابل توجهی داشته است نیز از قافله‌ی سایر کشورها عقب نمانده و چند سالی می‌شود که اکوسیستم استارتاپی ترکیه توانسته به بهترین شکل ممکن رشد کند و پا بگیرد.

موقعیت استراتژیک ترکیه به دلیل قرار گرفتن در میان بازارهای کلیدی اروپا، خاورمیانه، روسیه و آسیا، داشتن نیروی کار جوان و دانش‌آموخته‌، نفوذ بیش از ۶۰ درصدی استفاده از اینترنت در بین مردم، حمایت دولت از استارتاپ‌ها و … همه و همه دلایلی هستند که باعث شده‌اند پتانسیل بالایی در این کشور برای رشد استارتاپ‌ها و تبدیل شدن آن به هاب کارآفرینی منطقه وجود داشته باشد.

شهر زیبای استانبول؛ قلب تپنده‌ی اکوسیستم استارتاپی ترکیه

برای این که یک تصور کلی از وضعیت اکوسیستم استارتاپی ترکیه و شرایط کارآفرینی در این کشور داشته باشید، بد نیست نگاهی به این آمار و ارقام بیاندازید:

• – با چیزی حدود ۸۶۰ بیلیون دلار تولید ناخالص داخلی (GDP)، ترکیه ۱۷ امین اقتصاد بزرگ دنیا و ۶ امین اقتصاد بزرگ در قاره‌ی اروپا به شمار می‌رود.
• – حدود نیمی از مردم کشور زیر ۳۰ سال سن دارند، این یعنی علاوه بر داشتن نیروی کار جوان و متخصص، قشر عظیمی از مردم کشور می‌توانند پذیرندگان آغازین (Early Adopters) محصولات و خدمات استارتاپ‌ها باشند و معمولا با تکنولوژی به راحتی ارتباط برقرار می‌کنند.
• – ۶۶/۸ درصد از مردم کشور از اینترنت استفاده می‌کنند و صنعت موبایل نیز به طور شگرفی رو به رشد است. بیش از ۵۰ درصد از مردم کشور از گوشی‌های موبایل هوشمند استفاده می‌کنند و مردم این کشور فعال‌ترین کاربران در زمینه‌ی خرید اینترنتی و بانکداری موبایلی در جهان به شمار می‌روند.
• – تنها ۷۷۰ مرکز تحقیق و توسعه، ۴۱ مرکز رشد و شتابدهنده، حدود ۵۰ تکنوپارک و ۱۸ NGO فعال در زمینه‌ی کارآفرینی در این کشور وجود دارند.

بازیگران اصلی اکوسیستم استارتاپی ترکیه در یک نگاه. برای دیدن نسخه‌ی بزرگ‌تر اینجا کلیک کنید.

برای این‌که با اکوسیستم استارتاپی ترکیه آشنا شویم، لازم است اجزای مختلف این اکوسیستم را بشناسیم و به این موضوع بپردازیم که هر یک از این اجزا چه تاثیری در رشد و شکل‌دهی این اکوسیستم داشته‌اند.

دولت و برنامه‌های آن برای حمایت از اکوسیستم استارتاپی ترکیه

سازمان‌های دولتی نقش مهمی را در اکوسیستم استارتاپی ترکیه ایفا می‌کنند و دولت ترکیه نه تنها به خوبی به اهمیت استارتاپ‌ها در رشد و توسعه کشورش واقف است بلکه در این سال‌ها سازمان‌های دولتی قدم‌های بسیار مثبتی را برای تاثیرگذاری در اکوسیستم استارتاپی ترکیه برداشته‌اند. برنامه‌های حمایتی مختلفی برای کارآفرینان ترکیه‌ای از طرف این سازمان‌ها در نظر گرفته شده که موجب تشویق جوانان کارآفرین و تسهیل کار استارتاپ‌ها می‌شوند. به علاوه، دولت ابتکارات مختلفی را به کار می‌برد تا فرصت‌های سرمایه‌گذاری بر روی استارتاپ‌ها را گسترش دهد. به عنوان مثال:

• – بنیاد پژوهشی سیاست‌های اقتصادی ترکیه برنامه‌های مفیدی را به راه انداخته که به شکل گیری چارچوب فعلی اکوسیستم استارتاپی ترکیه کمک‌های شایانی کرده‌است. از جمله این اقدامات می‌توان به اجرای برنامه‌ی مشترک با امریکا برای گردهم آوردن کارآفرینان ترکیه‌ای و سرمایه‌گذاران و کارآفرینان امریکایی اشاره کرد.
• – وزارت علوم، صنعت و فناوری ترکیه حمایت خود را با سرمایه گذاری اولیه‌ی ۵۵۰۰۰ دلاری از طریق برنامه‌ی TechnoEntrepreneurship Grant نشان می‌دهد و در کنار آن شورای تحقیقات علمی و فناورانه‌ی ترکیه نیز کمک‌های مالی و یارانه‌هایی را برای تحقیق و توسعه در اختیار کارآفرینان قرار می‌دهد. به طوری که با اجرای برخی برنامه‌ها تا ۷۵ درصد به هزینه‌های تحقیق و توسعه‌ی استارتاپ‌های حوزه فناوری یارانه تعلق می‌گیرد. دفاتر انتقال فناوری و حتی سرمایه‌گذاران خطر پذیر نیز به اشکال مختلف مورد حمایت این شورا هستند.
• – سازمان غیر انتفاعی ‘Endeavor’ یکی از مشارکت کنندگان بزرگ در اکوسیستم استارتاپی ترکیه است که کارآفرینان را در زمینه‌های اقتصادی مورد حمایت قرار می‌دهد. استارتاپ‌های منتخب اکوسیستم در سراسر کشور از طریق این سازمان می‌توانند به رهبران بزرگ دنیای بیزینس در داخل و خارج کشور دسترسی داشته باشند.

دولت اردوغان در سال‌های اخیر تلاش‌های موثری برای حمایت از کارآفرینان داشته است. اما همچنان بسیاری از کارآفرینان ترکیه‌ای معتقدند که دولت باید بیش از این به حمایت از استارتاپ‌ها توجه کند.

این‌ها تنها نمونه‌هایی از برنامه‌های موفق دولت ترکیه برای کمک به استارتاپ‌ها بوده است که نتیجه‌ی آن چیزی نیست جز موفقیت‌های چشمگیری که استارتاپ‌های ترکیه‌ای در طی این سال‌ها داشته‌اند. البته باید گفت که دولت ترکیه ضعف‌هایی نیز در حمایت از استارتاپ‌ها دارد. به عنوان مثال تعداد استارتاپ‌هایی که در کمک‌های مالی دریافت کرده‌اند اگرچه زیاد است اما برنامه‌ی دقیقی توسط دولت برای پیگیری عملکرد آن‌ها و کمک‌های ثانویه تبیین نشده است.

سرمایه گذاری خطرپذیر در اکوسیستم استارتاپی ترکیه

اگرچه اکوسیستم استارتاپی ترکیه نسبتا جوان است اما سرعت رشد آن بسیار قابل توجه بوده و در چند سال اخیر سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی بر روی استارتاپ‌های ترکیه‌ای صورت گرفته است. با استناد به آمار ارائه شده توسط StartupsWatch مجموع سرمایه‌گذاری خطرپذیر در این اکوسیستم در سال ۲۰۱۷ رقم ۱۷۷ میلیون دلار بوده است.

سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته بر روی استارتاپ‌های ترکیه‌ای در طی چند سال اخیر (به تفکیک سری سرمایه‌گذاری)

برای این که متوجه شوید اکوسیستم استارتاپی ترکیه، تا چه اندازه شانس جذب سرمایه برای استارتاپ‌ها را دارد، بد نیست به این اعداد و ارقام هم نگاهی بیاندازید:

• – تعداد سرمایه گذاران فرشته‌ی معتبر در این کشور: ۴۲۸
• – تعداد شبکه‌های فرشتگان کسب و کار: ۱۵
• – تعداد شرکت‌های سرمایه گذاری خطرپذیر در مراحل اولیه: ۲۹
• – تعداد پلتفرم‌های سرمایه‌گذاری جمعی: ۶

نکته‌ی جالب دیگری که وجود دارد این است که تعداد استارتاپ‌هایی که در زمینه‌ی تکنولوژی‌های روز دنیا در این کشور فعالیت می‌کنند رو به رشد است و سرمایه‌گذاران نیز علاقه ویژه‌ای به این دسته از استارتاپ‌ها نشان می‌دهند. برای مثال در سال گذشته میلادی حوزه‌ی فین تک توانسته سهم عمده‌ای از سرمایه‌گذاری‌ها را به خود اختصاص دهد.

مورد بعدی که ذکر آن خالی از لطف نیست این است که پس از آن‌که در موج اول ظهور استارتاپ‌های اینترنت محور شرکت‌های موفق و قدری در ترکیه رشد کردند، نه تنها سرمایه‌گذاران داخلی بلکه سرمایه‌گذاران بین المللی نیز همچون Abraaj از خاورمیانه (سرمایه‌گذاری بر روی استارتاپ Hepsiburada)، جنرال آتلانتیک از بریتانیا (سرمایه گذار Yemeksepeti)، مجموعه Naspers از آفریقای جنوبی (سرمایه‌گذاری  بر روی Markafoni)، دو مجموعه Kleiner Perkins و Tiger Global  از امریکا (سرمایه‌گذاری بر روی استارتاپ Trendyol) و … نیز علاقه‌ی زیادی به استارتاپ‌ها و فضای کارآفرنینی اینترنت محور در این کشور نشان دادند.

فرشتگان سرمایه‌گذاری و شبکه‌های استارتاپی

سرمایه‌گذاری تنها چیزی که یک استارتاپ نیاز دارد نیست. استارتاپ‌ها به منتورشیپ، متخصصان، مجموعه مهارت‌ها و یک شبکه نیاز دارند. این‌ها چیزهایی هستند که فرشتگان کسب و کار می‌توانند فراهم کنند. ترکیه تشویق‌های مالیاتی خوبی را برای فرشتگان کسب و کار در نظر گرفته است که همین امر موجب شده تعداد زیادی از شبکه‌های فرشتگان کسب و کار در ترکیه مشغول به کار باشند که اغلب هم در استانبول مستقرند.

مدیران و موسسان شبکه‌های فرشتگان کسب و کار BUBA، Galata Business Angels، BIC Angels و چند تن از فرشتگان سرمایه گذار ترکیه در نشست European Business Angels Investment Forum در ۲۰۱۴

به عنوان مثال BUBA یکی از شبکه‌های فرشتگان پیشرو در استانبول است که توسط انجمن فارغ التحصیلان دانشگاه بغازیچی تاسیس شده و به ایجاد طرح‌های موفق کسب و کار از طریق گردهم آوردن سرمایه‌گذاران و کارآفرینان کمک می‌کند. ‌BUBA بستری را جهت ارائه فعالیت‌های آموزشی برای استارتاپ‌ها و تبادل ایده‌ها و تجربیات فراهم آورده است.

BIC Angel Investments نیز یکی از مجموعه‌های دیگری است که بر روی طیف وسیعی از استارتاپ‌ها که معمولا در مرحله اولیه یا بذری به سر می‌برند سرمایه گذاری می‌کند و به جز این فعالیت‌های دیگری را نیز در زمینه‌ی آموزش و ایجاد ارتباطات در اکوسیستم استارتاپی ترکیه عهده‌دار است.

Galata Business Angels نیز مجموعه پیشرو و محبوب دیگری است که با شبکه‌ای متشکل از ۵۰ سرمایه‌گذار و ۵۰۰ کارآفرین فرصت آشنایی را میان استارتاپ‌ها و فرشتگان کسب و کار در استانبول به وجود آورده است. این مجموعه جلسات منظمی را برای سرمایه گذاران و فرشتگان کسب و کار برگزار می‌کند و برنامه‌ای نیز برای آموزش سرمایه‌گذاران دارد.

به جز این‌ها تعداد بسیار زیادی از فرشتگان سرمایه‌گذار (بیش از ۴۰۰ مورد) و شبکه‌های فرشتگان کسب و کار (بیش از ۱۰ مورد) دیگر هم وجود دارند که در ترکیه در حال فعالیت هستند.

شتابدهنده‌ها و مراکز رشد

شتابدهنده‌ها و مراکز رشد متعددی در ترکیه فعالند که معمولا هم از دل دانشگاه‌ها و پارک‌های فناوری بیرون آمده‌اند. از این میان ما به معرفی چند شتابدهنده بسنده می‌کنیم.

فضای کار اشتراکی در شتابدهنده‌ی İTÜ Çekirdek. İTÜ Çekirdek مهم‌ترین و جامع‌ترین شتابدهنده/مرکز رشد اکوسیستم استارتاپی ترکیه است.

E-Tohum 

E-Tohum معروف‌ترین شتابدهنده‌ی ترکیه است که در سال ۲۰۰۸ افتتاح شده. تمرکز اصلی این شتابدهنده بر روی استارتاپ‌های تجارت الکترونیک، برنامه‌های موبایل و سایر استارتاپ‌های مبتنی بر اینترنت است و بدین جهت چندان مورد علاقه‌ی استارتاپ‌های نوآور که با تکنولوژی‌های نو سر و کار دارند نیست. این شتاب‌دهنده برگزار کننده دو رویداد مهم ترکیه برای استارتاپ‌ها یعنی Start-up Turkey و Start-up Istanbul نیز هست.

Inventram

در مقابل E-Tohum، شتابدهنده‌ی Inventram که در ۲۰۱۰ تاسیس شده بخش دیگر اکوسیستم را تحت نظر دارد و بر استارتاپ‌هایی تمرکز دارد که در ۹ حوزه‌ی های‌تک مورد علاقه‌اش همچون بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی و بیگ دیتا فعالیت می‌کنند. Inventram با هدف تجاری سازی این تکنولوژی‌ها از سویی با محققان آکادمیک و از سوی دیگر با کارآفرینان کار می‌کند.

Start-Up Factory

Start-Up Factory یا Girişim Fabrikası شتاب‌دهنده‌ی دیگری است که در یکی از دانشگاه‌های خصوصی واقع در بخش آسیایی استانبول واقع شده و توسط شرکت ترک‌سل که یکی از غول‌های ترکیه به شمار می‌رود حمایت می‌شود. این شتابدهنده بر روی استارتاپ‌هایی تمرکز دارد که در مرحله روانه کردن محصول به بازار قرار دارند و به آن‌ها کمک می‌کند از دره‌ی مرگ استارتاپ‌ها عبور کنند. به عنوان مثال به استارتاپ‌ها کمک می‌کند بازه‌ی بین وابستگی به سرمایه اولیه تا رسیدن به جریان درآمدی کافی را طی کنند.

ITU Cekirdek

شاید بتوان گفت مهم‌ترین و جامع‌ترین شتابدهنده/مرکز رشد ترکیه ITU Cekirdek است که توسط دانشگاه استانبول تکنیکال تاسیس شده. این شتابدهنده یکی از جامع‌ترین برنامه‌های حمایتی را ارائه می‌کند که شامل سرمایه‌گذاری بذری، فضای کار اشتراکی، منتورشیپ، برگزاری مسابقات و رویداد‌های شبکه سازی و سرویس‌ها و آموزش‌های مختلف دیگر است. این‌ها مجموعا دقیقا همان چیزهایی هستند که استعداد‌های محلی برای اجرای ایده‌هایشان نیاز دارند. ITU Cekirdek یکی از معدود شتاب‌دهنده‌هایی است که به معنای واقعی کلمه در تمامی مراحل، از مرحله پیش بذری گرفته تا مراحل نهایی رشد، استارتاپ‌ها را حمایت می‌کند و بی‌دلیل هم نیست که در ۲۰۱۵ توسط UBI Global به عنوان ۱۸مین مرکز رشد کسب و کار دانشگاهی برتر دنیا انتخاب شد.

YFYI ،ATOM و Teknojump

سه برنامه‌ی شتابدهی و رشد دیگری که اهمیت بالایی در اکوسیستم استارتاپی ترکیه دارند YFYI، ATOM و Teknojump هستند که توسط پارک فناوری دانشگاه Middle East Technical ارائه می‌شوند. این پارک فناوری برنامه‌های متعددی ارائه می‌کند و استارتاپ‌های مختلفی را در مراحل و اندازه‌های مختلف مورد حمایت قرار می‌دهد. در میان این برنامه‌ها Teknojump که یک برنامه‌ی شتابدهی است از محبوبیت خاصی برخوردار است چرا که به استارتاپ‌ها کمک می‌کند وارد سیلسکون ولی بشوند.

تکنوپارک‌ها

یکی از اقدامات مفید دیگر دولت ترکیه، توسعه پارک‌های فناوری وابسته به دانشگاه‌ها از سال ۲۰۰۱ تا به کنون، توسط وزارت تجارت و صنعت این کشور بوده است.

نمایی از پارک فناوری ODTU Teknokent

تکنوپارک مجموعه‌ای است که توسط متخصصان حرفه‌ای اداره می‌شود و هدف اصلی ایجاد آن‌ها حمایت از فناوری و ایجاد فضای پیشرفت و رقابت میان شرکت‌های مستقر در پارک جهت افزایش ثروت جامعه است. برای تحقق این اهداف، تکنوپارک‌ها جریان فناوری و اطلاعات را میان دانشگاه‌ها، شرکت‌ها و بازار مدیریت و فرآیند راه اندازی و رشد شرکت‌های فناور را تسهیل می‌کنند. به علاوه محل استقرار و امکانات با کیفیت بالای مختلف دیگری نیز در اختیار این شرکت‌ها قرار می‌دهند.

تکنوپارک‌ها میزبان کمپانی‌های توسعه دهنده‌ی فناوری‌های های‌تک (یا کمپانی‌هایی که از این تکنولوژی‌ها استفاده می‌کنند) هستند و این امکان را فراهم می‌سازند که این شرکت‌ها از دانشگاه‌ها، موسسه‌های فناوری یا مراکز تحقیق و توسعه برای توسعه تکنولوژی خود و/یا تجاری‌سازی آن به شکل یک متد، سرویس یا محصول بهره ببرند.

در حال حاضر چیزی حدود ۴۵۰۰ کمپانی در تکنوپارک‌های فعال ترکیه مستقرند که مشغول انجام فعالیت‌های تحقیق و توسعه هستند. از این تعداد  ۱۷ درصد از کمپانی‌ها در زمینه ارتباطات و ۳۷ درصدشان در زمینه‌ی توسعه نرم‌افزار‌ها فعالیت دارند.

یکی از اقدامات مهم دولت ترکیه در چند سال اخیر، کمک به رشد این تکنوپارک‌ها بوده است. به عنوان مثال بنا بر اصل شماره ۴۶۹۱ قانون ترکیه، تکنوپارک‌ها از حمایت‌های مالیاتی متعددی برخوردارند. ماحصل برنامه‌های حمایتی این چنینی استقرار بیش از ۴۵۰۰ کمپانی مشغول به تحقیق و توسعه در تکنوپارک‌های فعال ترکیه  و ثبت بیش از ۶۴۰ پتنت ملی و بین المللی در چند سال اخیر بوده است. از این تعداد کمپانی، ۱۷ درصد آن‌ها در زمینه ارتباطات و ۳۷ درصدشان در زمینه‌ی توسعه نرم‌افزار‌ها فعالیت دارند.

قدرتمند‌ترین تکنوپارک‌های ترکیه توسط دو دانشگاه مطرح این کشور، ITU و METU پایه‌گذاری شده‌اند.

تا انتهای سال ۲۰۱۷ میلادی، ۴۷ تکنوپارک در ترکیه مشغول به کار بوده‌اند. در این میان دو دانشگاه ITU و METU تکنوپارک‌های فعالی دارند که برنامه‌های رشد و شتابدهی جامعی را به اجرا در میاورند. معمولا استارتاپ‌های های‌تک علاقه دارند تا در یکی از این دو تکنوپارک فعالیت کنند. علاوه بر برنامه‌های جامع، ساختارمندی و … یکی از دلایل محبوبیت این دو پارک تجارب بین المللی آن‌ها است.

در مقایسه‌ی این دو تکنوپارک باید به این اشاره کرد که در حالی که METU تعداد بیشتری استارتاپ‌های تکنولوژی محور در دل خود جای داده‌است، ITU Ari استانبول بیشتر تجاری محور است که این موضوع با توجه به این که این پارک فناوری توسط دولت راه‌اندازی نشده قابل درک است.

رویدادها

رویدادهای فناوری بخش جدایی ناپذیری از هر اکوسیستم استارتاپی هستند و به گونه‌ای منبع ایجاد هیجان و تحرک در اکوسیستم به شمار می‌روند.

با درنظر گرفتن حجم اکوسیستم استارتاپی ترکیه و جمعیت جوان این کشور تعداد رویداد‌هایی که در این کشور برگزار می‌شوند نسبتا کم است. سه رویداد بزرگ که به طور سالانه در ترکیه برگزار می‌شوند Startup Istanbul، Startup Turkey و رویداد Webrazzi هستند.

ویدیوی هایلایت رویداد استارتاپ استانبول ۲۰۱۷

• – Startup Istanbul: که توسط E-tohum برگزار می‌شود و هر ساله در ماه اکتبر در استانبول برگزار می‌شود. این رویداد استارتاپ‌های پیشرو، فرشتگان کسب و کار، سرمایه‌گذاران خطرپذیر و دیگر اعضای اکوسیستم‌های استارتاپی آسیا و اروپا را گرد هم میاورد.
• – Startup Turkey: ایونت سه روزه‌ای که ۷۰۰ نفر را با هدف شبکه‌سازی از استارتاپ‌ها، کمپانی‌های اینترنت، فرشتگان کسب و کار و سرمایه‌گذاران خطرپذیر از خاورمیانه، اروپا و امریکا در آنکارا گردهم میاورد.
• – Webrazzi: وب‌رازی مهمترین رسانه‌ی خبری و منبع آنلاین اکوسیستم استارتاپی ترکیه به شمار می‌رود. هر ساله وب‌رازی کنفرانسی را برگزار می‌کند که یکی از تاثیرگذارترین رویدادی‌های استارتاپی این کشور به شمار می‌رود. همزمان با برگزاری کنفرانس، Webrazzi Arena نیز که یک رقابت کارآفرینی است برگزار می‌شود.

استارتاپ‌ها

تا چند سال پیش تنها چند استارتاپ کوچک در زمینه‌ی تجارت الکترونیک (که معمولا هم یک کپی از استارتاپ‌های موفق غربی به شمار می‌رفتند) در این کشور مشغول به فعالیت بودند. ولی در یک دهه‌ی گذشته استارتاپ‌های قدری در اکوسیستم استارتاپی ترکیه شکل گرفته‌اند که در حوزه‌های مختلف، از استارتاپ‌های حوزه سلامت گرفته تا فین تک، در حال ارزش‌آفرینی هستند.

تا انتهای سال ۲۰۱۷ میلادی ۵ استارتاپ (کمپانی) این کشور با قیمت بالای ۱۰۰ میلیون دلار توسط شرکت‌های مختلف خریداری شده‌اند و این نشان می‌دهد که اکوسیستم استارتاپی ترکیه تحولات مهم و تاثیرگذاری را در سال‌های گذشته تجربه کرده است.

بد نیست به عنوان حسن ختام این مطلب با چند استارتاپ بزرگ و مهم ترکیه که توانسته‌اند توجه زیادی را در میان کاربران ترکیه‌ای جلب کنند نیز آشنا شویم: