گزارش پیگیری سه ماهه برای راه اندازی فضای کاری اشتراکی در تبریز : راه درازی در پیش است!

سه ماه پایانی سال ۹۶ فرصتی پیش آمد تا تمرکز بیشتری را صرف راه اندازی یک فضای کاری اشتراکی فعال برای استارتاپ‌ها در تبریز معطوف کنیم. تمرکزی که نتیجه آن پی بردن به پاسخ این سوال بود که چرا تا کنون هیچ فضای کاری اشتراکی در تبریز راه نیافتاده است. طبق قولی که در گروه تلگرامی فعالان فناوری اطلاعات داده بودم، قرار شد گزارش کاملی از تلاش سه ماهه‌مان روی سایت منتشر کنم.

اول: بررسی وضعیت تهران و ایران

با وجود اینکه قبلا بصورت جسته و گریخته بازدیدهای بسیاری از فضاهای کاری اشتراکی در تهران صورت گرفته بود اینبار دیداری منسجم و دقیق با ارزیابی هزینه‌ها و شیوه‌های راه اندازی این فضاها انجام شد.

برای مثال فضای کاری اشتراکی دیموند و تیوان با سرمایه گذاری دولت (معاونت علمی) در دانشگاه تهران و شریف راه اندازی شده اند و یا فضای کاری اشتراکی فینوا که تحت حمایت بانک آینده در دانشگاه امیرکبیر ایجاد شده است و یا طبقه زیرین آن که فضای اشتراکی سامسونگ قرار دارد و نتیجه سرمایه گذاری بخش مسئولیت اجتماعی این شرکت و همکاری دانشگاه امیرکبیر است.

نمونه جالب‌تر در شهر کرج اتفاق افتاده است که شهرداری کرج سالن بزرگی را تجهیز کرده و با عنوان خانه استارتاپ‌های کرج در اختیار استارتاپ‌ها قرار داده است و یا فضای کاری اشتراکی آبی سفید که با حمایت رهنما در اصفهان راه اندازی شده است.

بررسی همه این فضاهای کاری اشتراکی نشان می‌دهد که راه اندازی موفقیت آمیز چنین فضایی نیازمند تیم اجرایی خوب، مکان و سرمایه گذاری جهت تجهیز آن است.

دوم: بررسی وضعیت فعلی تبریز

در کنار تلاش‌های نافرجام دو گروه رایکسب و تبریز هاب در گذشته دو مجموعه دولتی نیز تجربه های شکست خورده مشابهی را دارند، با این تفاوت که گروه دومی سرمایه گذاری چند صد میلیون تومانی و حتی میلیاردی نیز انجام داده اند.

بنیاد نخبگان تبریز قرار بود با سرمایه گذاری چند صد میلیون تومانی معاونت علمی ریاست جمهوری و مدیریت شتابدهنده دیموند به محلی برای رشد و شکل‌گیری استارتاپ‌ها تبدیل شود ولی بدلیل اشتباهات مکرر در تبریز فعالیت‌هایش ابتر باقی ماند و هم اکنون به فضایی راکد و بلااستفاده تبدیل شده است.

از سوی دیگر مرکز نوآوری دانشگاه تبریز ۲ مشکل عمده دارد. اولی بروکراسی ورود به این مرکز و تخصیص بیشتر واحدها به شرکت های دانشگاهی که از قبل در مراکز رشد بودند و از سوی دیگر مشکل حراست دانشگاه تبریز که عملا تردد به داخل دانشگاه را به موضوعی پیچیده تبدیل می‌کند. علاوه بر این روحیه و حال و هوای یک فضای کاری اشتراکی فعال نیز در آن وجود ندارد و بیشتر شبیه چند اتاق در کنار یکدیگر است تا یک فضای پویای استارتاپی.

سوم: برآورد هزینه و زیرساخت مورد نیاز

فضایی در حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ مترمربع برای آغاز فعالیت یک فضای کاری اشتراکی در تبریز مساعد است و حدود ۱۰ تا ۱۵ تیم ۲-۴ نفره امکان استقرار در آن را دارند. در بهترین حالت برای تجهیز یک فضای کار اشتراکی مدرن مبلغی در حدود ۲ میلیون تومان به ازای هر مترمربع مورد نیاز است. (معادل آنچه در بنیاد نخبگان صورت گرفته) این در حالی است که با سرمایه گذاری حدود ۱۰۰ میلیون تومان نیز می‌توان امکانات اولیه چنین فضایی را ایجاد کرد. هزینه نگهداری سالانه چنین فضایی از ۵۰ تا ‍۱۰۰ میلیون تومان متغیر است.

چهارم: زیرساخت شهری

تیم ما طی سه ماه گذشته بیش از ۲۰ محل متفاوت برای راه اندازی فضای کاری اشتراکی در تبریز را مورد بررسی قرارداد که نمونه برخی از آن‌ها را در اینجا می‌بینید:

واحد تجاری ۵۰۰ متری در مجتمع تجاری کبود تبریز در مرکز شهر مناسب برای راه اندازی فضای کاری اشتراکی

مجتمع های تجاری اطراف چهارمنصور که اغلب بلااستفاده و خالی باقی مانده اند. در هر واحد تجاری که با دیوارهای شیشه ای از سالن اصلی جدا شده اند امکان استقرار ۲-۳ تیم وجود دارد. سالن نیز برای برگزاری رویدادهای کوچک تا بیش از ۱۰۰ نفر شرکت کننده ظرفیت کافی را دارد.

طبقه فوقانی مرکز تجاری جواهر که رو به روی دانشگاه تبریز قرار گرفته است بلحاظ موقعیت جغرافیایی برای فضای کاری اشتراکی ایده آل است چرا که هم فضای بزرگی دارد و هم نزدیک به دانشگاه است. تمامی اکوسیستم های موفق استارتاپی جهان در کنار و نزدیکی دانشگاه شکل گرفته اند.

جلسه برگزاری آزمون‌های IELTS دانشگاه آزاد که اخیرا کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد فضایی حدود ۳۰۰ متری دارد و برای راه اندازی فضای کاری اشتراکی ایده عال است. با توجه به استقبال دانشگاه ازاد از این موضوع به نظر گزینه خوبی برای پیگیری می‌رسد. لازم به ذکر است دانشگاه آزاد تبریز، دانشگاه پیام نور، دانشگاه شهید مدنی، دانشگاه سهند، دانشکده فنی دانشگاه تبریز فضاهای مشابه بسیاری دارند که حداقل در زبان حاضر به واگذاری آن‌ها جهت تبدیل شدن به فضای کاری اشتراکی هستند.

پنجم: پس چرا نمی‌شود که بشود؟

همانطور که ذکر شد، سرمایه گذاری اولیه راه اندازی فضای کاری اشتراکی حداقل ۱۰۰ میلیون تومان در ابتدا و ۵۰ میلیون تومان در طول سال اول نیاز دارد. با توجه به اینکه فضای زیرساختی و تیم اجرایی وجود دارد تامین سرمایه گذاری جهت تجهیز اصلی ترین مشکل فعلی است.

سرمایه گذاری برای تجهیز چنین فضایی یا می‌بایست به شکل مسئولیت اجتماعی (مدل شهرداری کرج و سامسونگ) و یا با هدف جامعه سازی استارتاپی و دستیابی به اهداف بلند مدت (مدل فینووا و دیموند) صورت بگیرد. با توجه به اینکه سرمایه گذاری بلند مدت آنهم در حوزه‌ای که مدل موفق قبلی در شهر ندارد از سوی سرمایه گذاران خصوصی بعید است صورت بگیرد، پیش‌بینی می‌شود مدل سرمایه گذاری مسئولیت اجتماعی، بتواند سریع‌تر در شهر تبریز به نتیجه برسد، هرچند پیشبرد موضوع از طریق مکان‌هایی چون شهرداری با توجه به شرایط شهرداری‌ها بسیار پیچیده است.

البته گزینه‌‌هایی همچون جذب حمایت های دولتی از تهران و یا سرمایه‌گذاری VCها، شتابدهنده‌ها و شرکت‌های تهران در تبریز نیز همواره روی میز هستند ولی با توجه به کمبود تعداد داستان‌های موفقیت در شهر تبریز و گاهی عدم پیگیری‌های مسئولانه از نهادهای شهری این گزینه‌ها نیز عملیاتی نمی‌شوند.

مشکل پراهمیت بعدی فرهنگ رایج در میان مدیران شهری است. به یاد دارم با نشان دادن ویدیوهایی از یک فضای کاری اشتراکی به یکی از این مدیرها گفت:

اینجا فضای کسب و کار و استارتاپ است یا میدان تره بار؟!

در نهایت: پس چه کنیم؟

چاره کار در ادامه دادن فعالیت‌های مستمر در شهر است تا در نهایت بتوان با خلق داستان‌های موفقیت بتوان توجه قشرهای مختلف را به این موضوع جلب کرد. از مسئولین شهرداری با شعار اشتغال و ارزش زایی گرفته تا سرمایه گذاران خصوصی با مشاهده خروجی های موفق مالی.